هفته اردبیل، فرصتی ویژه برای پاسداشت تاریخ و تمدن سترگ دیار دارالارشاد - زمین جهانی

به گزارش زمین جهانی، چهارم مردادماه در تقویم رسمی کشور به نام روز بزرگداشت شیخ صفی الدین اردبیلی و آغاز هفته اردبیل نامگذاری شده که برنامه های این هفته با شور و حال خاصد در اردبیل آغاز می شود؛ مناسبتی که می تواند فرصت ویژه ای برای پاسداشت تاریخ و تمدن سترگ این خطه از ایران اسلامی باشد. اگرچه در یکی دو سال اخیر به دلیل همه گیری ویروس کرونا، روز بزرگداشت اردبیل آنچنان که باید، با برنامه های ویژه ای همراه نشده است، اما اهمیت این روز در تاریخ ایران ظرفیتی بی بدیل است که باید در هر شرایطی گرامی داشته شود.

با توجه به این موضوع، روز چهارم مردادماه، به نام سالروز استقرار سلسله صفویه و نقش این سلسله در تثبیت سیاسی- تاریخی ایران، فرصتی برای معرفی هرچه بیشتر جاذبه ها و ظرفیت های بی بدیل اردبیل است؛ روزی که پس از پیگیری های فراوان، در 9 مردادماه 1389 به نام اردبیل به ثبت رسید تا انگیزه ای باشد برای بررسی فرصت ها و تهدیدهایی که پیش روی این استان زرخیز واقع شده است.

براین اساس باید توجه داشت که معروفیت اردبیل در طول تاریخ از این جهت است که با ظهور شیخ صفی الدین و خاندان صفوی، این شهر اعتبار ویژه ای یافت، به طوری که در زمان تیمور، به نام دارالارشاد و در زمان سلاطین صفوی دارالامان شناخته می شد.

روز اردبیل به روایت اسناد تاریخی

در اوایل قرن دهم هجری قمری، جغرافیای سیاسی ایران در شکننده ترین شرایط تاریخی خود قرار داشت؛ در چنین شرایطی بود که جوانی به نام ناماعیل صفوی، به کمک همراهان شیعه مذهب خود به نام قزلباش ها، پس از مراجعت به اردبیل و پیوستن ارادتمندانی از خلخال، طارم، طالش، اردبیل، آناتولی و ماورای ارس به آنان، توانست ضمن شکست دادن سرکرده آق قویونلوها در تبریز، بر اریکه قدرت تکیه بزند و پس از 9قرن، هویت ملی ایران را قوامی دوباره بخشد و درعرض 10سال، تقریبا تمام سرزمین های ایران را به سرحد دوره ساسانیان برساند.

برهمین اساس 4مردادماه، سالروز تاجگذاری شاه ناماعیل صفوی، به نام روز اردبیل نامگذاری شده است؛ این نامگذاری با استفاده از اسناد تاریخی موجود دراین زمینه و بعد از مکاتبه ها و رایزنی های فراوان با مرکز تقویم موسسه ژیوفیزیک دانشگاه تهران و از طریق محاسبه های اجرا شده در اسنادی که به تقویم میلادی، شمسی و قمری نگاشته شده بودند، محقق شد؛ موضوعی که می تواند به نام مبدأ مهمی در تحولات توسعه ای برای استان اردبیل مطرح شود.

چرایی اهمیت صفویه در تاریخ ایران

اما در این میان با نگاهی به پیشینه این نامگذاری، درمی یابیم که شرق شناسان همواره در مطالعات خود پیرامون فلات ایران، توجه ویژه ای نسبت به واکاوی ویژگی های سلسله صفویه، به نام نقطه عطفی در تاریخ ایران از خود نشان داده اند. به همین دلیل صفویه شناسان بسکمک تا به امروز دراین حوزه دست به پژوهش های بسکمک زده اند که یکی از آنان آفاق قنبراوا، استاد دانشگاه های باکو و صفویه شناس است.

او بر این اعتقاد است که کار شاه ناماعیل صفوی که توانست کشور تکه تکه شده ایران را یکپارچه کند و به مذهب تشیع رسمیت دهد، در نوع خود بی نظیر است. قنبراوا شاه ناماعیل را فردی با ویژگی های یک شاعر عرفانی معرفی می کند و معتقد است که رفتار و سلوک پایه گذار سلسله صفویه در اشعاری که در دیوان شعرش به یادگار گذاشته، نمایان است.

ضرورت معرفی اردبیل

گذشته از واکاوی تاریخی زمینه های ثبت سالروز استقرار سلسله صفویه به نام روز اردبیل، باید اشاره کرد که این موضوع چه جایگاهی در شناساندن هرچه بیشتر ظرفیت های اردبیل در سطح کشور و دنیا دارد.

بهروز ندایی معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار اردبیل دراین باره می گوید: موضوع استقرار مذهب تشیع که سرآغاز حکومت شیعی در کشور بوده است، از اهمیت ویژه ای برخوردار است، به طوری که بزرگداشت این روز و معرفی هویت تاریخ اردبیل دراین روز، می تواند تاثیر به سزایی در شناساندن هرچه بهتر قابلیت ها و ظرفیت های اردبیل در کشور و حتی دنیا داشته باشد.

او افزود: با استقرار سلسله صفویه، مذهب تشیع و حکومت شیعی در ایران مستقر شد. بنابراین بزرگداشت این روز تاریخی و تبیین هویت صفویه، در شناساندن جایگاه اردبیل در دنیا اهمیت محوری دارد و بیش ازپیش باید به تبیین زوایای مختلف آن پرداخت.

ندایی اضافه می کند: گرامیداشت این روز با یادآوری شکوه گذشته و در کنار امید برای ساختن آینده ای بهتر، می تواند میراثی ماندگار برای آیندگان باشد.

نادر فلاحی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل هم در این باره اظهار کرد: روز چهارم مردادماه سالروز استقرار سلسله صفویه یکی از مهمترین رویدادهای تاریخی کشور است که برخی مورخان تاریخ این خطه را به قبل و بعد از آن تقسیم می کنند؛ چهارم مرداد روزی است که شاه ناماعیل صفوی از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی در چنین تاریخی توانست با اعلام رسمی حکومتی منسجم وحدت ملی و دینی را در کشور حاکم کرده و با برافراشتن پرچم شیعه، اتحاد سیاسی و مذهبی را در کشوری که با حکومت های ملوک الطوایفی پاره پاره شده بود، فراهم آورد.

او ادامه داد: خدمات شیخ صفی و فرزند وی شاه ناماعیل صفوی در حالی ایران را به انسجام رسانید که تا به امروز برکات آن ملموس بوده و به عینه قابل مشاهده است اما در طرح، اطلاع رسانی و تبیین آن ضعف های قابل توجهی مشاهده می شود که موجب شد موضوع ثبت این روز تاریخی در تقویم رسمی کشور طی سال های اخیر به مطالبه جدی اصحاب فرهنگ استان تبدیل شود.

فلاحی افزود: در راستای پاسخ به این مطالبه بزرگداشت سالانه هفته استان اردبیل از چهارم مرداد به مدت یک هفته، راه اندازی پژوهشکده صفویه شناسی، حمایت از رساله های مرتبط با صفویه، همایش علمی سالانه صفویه شناسی، بازسازی، صیانت و معرفی مجموعه دنیای بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی و سایر اقدامات اجرا شده از گذشته در راستای تبیین هویت تاریخی دوره صفوی اجرا شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل گفت: مسئولان ثبت چهارم مرداد در تقویم رسمی کشور را نقطه عطف بزرگ و مهمی برای برنامه های خود توصیف کرده اند که در راستای معرفی هر چه بیشتر نقش صفویه و شیخ صفی الدین اردبیلی در تاریخ کشور اصحاب فرهنگ و دستگاه های فرهنگی رسالت بزرگی دارند.

نگین گردشگری اردبیل

اردبیل به دلیل قدمت تاریخی اش، از معدود شهرهای کشور است که در کنار جاذبه های طبیعی کم نظیر مانند شورابیل (تنها دریاچه طبیعی داخل شهر کشور)، بالیخلوچای به نام رودخانه و شاهرگ حیاتی اردبیل که در داخل شهرجاری است و هوای مطبوعش، جاذبه های تاریخی فراوانی هم دارد که می توان گفت بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی با آن آوازه دنیای اش، نگین گردشگری تاریخی دراستان محسوب می شود.

این بقعه در مرکز شهر با بنای چشم نواز و سراهای پررمز و راز تاریخی اش، چشم گردشگران داخلی و خارجی را به خود خیره می کند. چله خانه، جنت سرا، چینی خانه، خلوت خانه خانقاه، قندیل خانه، شهیدگاه و گنبد الله الله هریک تاریخ و زیبایی ویژه ای دارند که از بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی یک بنایی دنیای ساخته است.

ردپای نیاکان صفوی در اردبیل

اما جاذبه های تاریخی اردبیل تنها محدود به این بقعه چشم نواز نیست؛ بقعه شیخ جبرائیل در کلخوران (یکی از محله های حاشیه ای اردبیل)، مزار شیخ امین الدین جبرائیل پدر شیخ صفی الدین اسحاق اردبیلی و جد سلاطین صفوی است که از ویژگی های مهم تاریخی برخوردار است.

نادر فلاحی مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل درباره ویژگی های تاریخی این بقعه می گوید: بنای بقعه مربوط به اوایل قرن دهم هجری قمری است که در قرون بعدی، تعمیر و بازسازی شده است.

او افزود: در محوطه بقعه شیخ امین الدین جبرائیل، چند قبر مربوط به مشایخ و مفاخر روزگار صفوی ازجمله سیدمحمد اعرابی و عوض الخواص پسر فیروزشاه زرین تاج واقع شده است. این بنا در سال 1310 به شماره 65 در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیلادامه داد: بقعه شیخ جبرائیل به دلیل معماری و تزئینات داخلی ارزشمندی که دارد بسیار مورد توجه است، چراکه سبک معماری دوره صفوی و پیش از آن را در همان نگاه اول جلوه گر می کند، اما کاشیکاری ها و مقرنس های گچی این بنای ارزشمند دچار تخریب شده بود که درحال حاضر بازسازی هایی برای احیای این بقعه تاریخی در دست انجام است.

جمعه مسجد

یکی دیگر از جاذبه های تاریخی مهم شهراردبیل، جمعه مسجد است که با برخورداری از نشانه هایی از معماری دوران سلجوقی، ایلخانی و صفوی، بسیار موردتوجه علاقه مندان به معماری و تاریخ کشورمان واقع شده است. این مسجد در محله پیرشمس الدین درمیان گورستانی قدیمی قرارگرفته و بقایای یک بنای بزرگ از دوره سلجوقی است که کارشناسان معتقدند ساختمان قبلی مسجد، مربوط به یک آتشکده بوده و قدمت کهن تری دارد.

خانه های تاریخی، بازار تاریخی اردبیل با سراهای تودرتو و پل های قدیمی که بر روی رودخانه بالیخلوچای در قلب اردبیل ساخته شده است، همه گویای تاریخ کهن این شهر است که نیازمند معرفی بهتر و بیشتر است تا بتوان با بهره گیری از ظرفیت های گردشگری تاریخی، در راستا توسعه روزافزون اردبیل گام های موثرتری برداشت.